Diac napigilan ti naalicuteg nga isem a nangabalbalay iti ngiwngiwco idi naawatco toy e-mail ni Sinamar R. Tabin, mannurat iti Ilocano ken naicameng iti TMI America:
Nalpas met laeng ti umuna a panagkikita dagiti opisial ti TMI America a naangay iti Mandalay Bay Hotel iti Las Vegas idi August 5-6, 2006… Napagsasaritaan ti umuna a proyekto ti TMI America nga isu ti libro a manglaon iti patarus a dandaniw, sarita, ken salaysay maipanggep iti migrasion ket maiprinta iti parallel—agsango nga Ingles ken Iluko. Manamnama a rummuar ti libro inton kombension ti NAKEM dita Hawaii…
Apay a napaisemac? Naipalagip caniac ti dilemma ni Apo Bienvenido Lumbera, National Artist of the Year for Literature (2006), iti salaysayna, Harnessing Regional Literature for National Literature:
“…Why is it that literary works in Spanish and English, although written by regional writers, seem to transcend geographical and linguistic boundaries, slipping away from the confines of “regional” literature” Surely, Resil B. Mojares must have been revolting against such an anomaly when he put out under one cover a collection of English fiction by Cebuano writers and called the anthology The Writers of Cebu (1978). Resistance to the concept may explain why other anthologists have not come up with such collections as “Ilocano Writing in English” or “Literatura Tagala en Español.” The language of the colonial masters have indeed been so privileged that whatever is written in either Spanish or English seem to automatically attain the stature of “national” writing.” xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
Ania ngata ti sawen ni Apo Lumbera no cas pagarigan—cas pagarigan laeng—mabasana ti Ingles a dandaniw, sarsarita ken salsalaysay a panggepen nga ipablaac ti TMI America no cas pagarigan dina ammo a naitarus dagitoy manipud iti original nga Ilocano? Isu cadi daytoy ti cunana a licliclican dagiti anthologists nga “Ilocano Writing in English”?
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
Iti panagkitac, saan unay nga adayo dagiti pacasecnan ni Apo Lumbera (maipanggep iti regional wenno vernacular literature) iti sikigan dagiti pamanunotan ni Paritosh Uttam (maysa a mannurat iti India) cas maaninag iti weblogna a napauluan iti Regional literature versus IWE (Indian Writing in English). Kinaagpaysuanna ket bassit ti paggidiatanda isu a casla agdueto dagitoy iti panangaramatda iti nationalist rhetoric nangnangruna no mapagsasaritaan ti literatura ken sangcailian a pagsasao, ti regional versus national literature.
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
Iti pammaliiwco, gapu iti kinarubrob ti tarigagay dagiti mangitangtanguyob iti nacionalismo, cayatda a patien nga adda ti awan, cayatda a patien a ti sangcailian a pagsasao a Filipino ti mangcemento iti panangicalicagum iti nailian nga irarang-ay. Pagdacsanna, nataliwaywayanda ti language loyalty dagiti Ilocano, dagiti Cebuano, dagiti Bicolano ken dadduma pay. Iti panagpalutpotna, The importance of mother tongue-based schooling for educational quality, linagidaw ni Carol Benson daytoy concepto ti maysa a sangcailian a "unifiying language": "The colonial concept that a nation-state requires a single unifying language has influenced policy-makers in many parts of the word, yet imposition of a so-called 'neutral' foreign language has not necessarily resulted in unity, nor have relatively monolingual countries like Somalia, Burundi or Rwanda been guaranteed stability. In fact, government failure to accept ethnolinguistic diversity has been a major destablizing force in countries like Bangladesh, Pakistan, Myanmar and Sri Lanka."
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
Ikiwar tay met ditoy ti pamanunotan ni Apo Jimmy Agpalo, Jr., premiado a mannurat, literary critic ken editor ti Tawid News Magasin, iti weblogna a napauluan Panagrangpaya ti Rehional a Dandaniw iti Kamalig:
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
“Nabagas dagiti daniw a nagbugas kadagiti pasamak iti away. Kasapulan a parangpayaen ti rehional a dandaniw tapno ad-adda pay a bumileg ti panagkaykaysa ni Filipino ken tapno maaddaantayo iti napudpudno a nailian a lenguahe, nga isu dayta ti Filipino -- a kayatna a sawen, a saan laeng a Tagalog, no dipay manipud iti nagtitipon a rehional a lenguahe.”
Ngata? Panagcaycaysa ni Filipino babaen ti napudpudno a nailian a lenguahe manipud iti nagtitipon a regional a lenguahe? National identity? Napintas a darepdep. Dumtengto dayta--diac supiaten ta isu ngarud ti naikeddeng nga icagumaanan ti Komisyon sa Wikang Filipino. Ngem nalabit naginad bassit ti panagtulid ti panawen santo magun-od dayta a darepdep. Agingga iti di agdur-as ti socioeconomia wenno agbaliw ti panagrigrigat ti biag ti caadduan a Filipino, numero uno a pacasecnanda ti panangpanunot wenno panangiremedio iti sumaruno nga ipabucsitda sadanto tamingen ti maipanggep iti "panagcaycaysa" wenno "national identity", ken no ania ti paggidiatan ti regional ken national literature.
No cayatmo a mapanecnecan dayta, inca agusisa diay sango ti Cultural Center of the Philippines tapno maimutectecam a mismo no siasinno dagiti agduyos nga agbuya cadagiti "cultural events" sadiay--dagitoy a miembro ti sociedad tayo ken dagiti sumagmamano a napnuan iti idealism wenno mangipagarup nga adda babac ti status quo a tarigagayenda nga aturen (dagitay makiparparticipar iti public demonstrations/rallies for or against issues affecting them in the short or long term) ti mabalin adda panawenna nga agpanunot wenno agtignay tapno umaddang dagiti issues a maipapan iti panagcaycaysa wenno national identity. Ayanna a pagdacsan ket sangcabassit laeng ti bilang dagitoy no maidasig iti caadu ti marigrigat--nangruna dagitay maibilang a "below the poverty line".
Diac patien a ti popular a code-switching phenomenon ti cayat a sawen ni Apo Agpalo iti "nagtitipon a rehional a lenguahe", agraman dagiti ganggannaet a pagsasao. Ngem adda panagamac ni Andrew Gonzalez iti salaysayna, Language Planning in Multilingual Countries: The Case of the Philippines, nga amangan daytanto ti pagtungpalan ti nailian a pagsasao a Filipino. [Ejemplo ti code-switching iti Ilocano, Ingles, Castila, ken Pilipino: "Apay nga ipapilit nga agsustener 'yong erpatmo sa insurance claim ng kabilang bangir, e ang itsura'y parejoda met a loaded?"] No agbalin daytoy a parte ti macuna a formal discourse cas nadacamat ni Andrew Gonzalez iti salaysayna a ket… um, no maawatam ti cayatna a sawen dayta naglalaoc a lenguaje, mabalin cunaen a "the intended communication succeeded". No paglalaokem ti Filipino, Ilocano, Ingles, Castila ken dadduma pay a pagsasao, a la code-switching, sa pasingitam itay sumagmamano a unique cellphone wenno instant messaging lingo/shortcuts ti putarem a sarita, daniw, novela wenno salaysay, di pay ket naulaw a justo ti sinno man nga agtarigagay a mangcategorize iti pinutarmo? Regional wenno national? Ket capilitan nga agbucar ti agayaw nga uban wenno umac-acaba ti mugingna...
Ania ngata ti cayat a sawen ni Apo Agpalo iti "rehional a dandaniw"? Patiem ngata a no umapay ti talocatic ken ni Ilocano A. Mannurat, bumaringcuas isuna a mapan sumango iti computerna a pangputaranna iti daniw "to depict the specificities of life experienced and viewed within a narrower framework" segun ti panangipapan ni Apo Lumbera? Ket no putarenna ti daniwna iti Ingles imbes nga Ilocano, ibilang ngata daytoy iti categoria ti "national literature expressing larger concerns and broader perspectives"?
No siac a maysa, atapec a naun-uneg sa met ngem ti pagsasao a nacaputaran ti regional literature ti gapuna nga umno nga awagan a regional ti masasao a regional literature. Iti salaysay, Regionalism in Literature, bigbigen ni Laurie Ricou a ti unique regional setting ti literatura ti gapuna a maawagan daytoy a regional literature: “Regional literature in the more precise sense is tied to the conventions of realism because it attempts to distinguish accurately the features of a clearly definable region, either rural or closely linked to the land. In its fullest achievement such regional literature, as the works of Thomas Hardy and William Faulkner show, is not synonymous with surface detail and pedestrian style but with profound exploration of the shaping influence of particular regions on individual lives.” Uray no bigbigen ken iraman ti historical, economic, ethnic ken linguistic dimensions, kinuna ni Ricou a “the connection to place and land remains important.”
Cas pagarigan: Calpasan ti lima a tawen a panagindeg ni Ilocano A. Mannurat iti Baghdad, Iraq, nagsubli iti Ilocos ket nangputar iti maysa a fiction thriller a la James Bond a nangusaranna cadagiti risiris ti gubat a civil, ti pananggura dagiti Iraqi cadagiti Americano, ti tagi-umsien a panagayan-ayat ti bida nga Americano a soldado ken ti napintas a balasang nga Iraqi, ti napeggad ken napno iti minas a deppaar ti Baghdad, kdpy. Diac mamati a rebbengna nga ibilang nga Ilocano regional literature daytoy maigapu laeng ta naputar iti Ilocano. No maitarus daytoy a fiction iti Ingles cas iti proyecto ti TMI America, diac man ammo no “Aha, national literature dayta!” ti panirig ni Apo Lumbera wenno ketdi pungotenna ti buocna.