No Apay a ti 28 a Letra Para iti Alfabeto Ilocano

No ibilang ti literatura a sarming ti biag ti maysa a puli, cas rebbengna, nalabit mabalin a cunaen a saan a nasin-aw ti sarming ni Ilocano agsipud iti agtultuloy a panagtukkiad dagiti Ilocano a mannurat ken agipabpablaac cadagiti Ilocano a pagiwarnac, periodico ken dadduma pay a publication outlet iti panangusar ti completo nga alfabeto (A, B, C, D, E, F, G, H, I, J, K, L, M, N, Ñ, NG, O, P, Q, R, S, T, U, V, W, X, Y, Z) a kinaagpaysona ket maar-aramat iti inaldaw a pagsasao—iti television, iti radio, cadagiti escuela, cadagiti pagtutungtungan cas public meetings ken ti election campaign, cadagiti padaya ken uray pay iti ordinario a panagpapatang iti uneg ti balay wenno iti trabajo. Cas pagarigan, naaramat amin dagiti 28 a letra iti sumaganad:

Inawisco ni Luzviminda, ti gayyemco nga anac ti juez ti ciudad ti Parañaque ken padac nga agente ti BIR, nga aglugan cami laengen iti jeep, imbes a taxi, a mapan maki-fiesta diay Hagunoy, Bulacan.

Nanipud pay idi nacasursuro tayo nga agsao iti sabsabali a pagsasao, cas iti Filipino, Ingles ken Español, naisungsungtay met nga agusar iti macuna a code-switching, maysa a termino (iti linguistics) a cayatna a sawen isu ti panagsisinublat ti dua wenno nasursuroc a dua a lenguaje, dialecto wenno language registers (nadumaduma a cayat a sawen ti maysa a balicas, cas pagarigan liblibro [books] ken ni accountant ken liblibro [tripe] ken ni veterinario) iti maysa a discurso wenno panagsasarita dagiti tao a macaawat iti nadumaduma a lenguaje/dialecto nga usarenda iti code-switching. Cas pagarigan: “Nacompletemo daytay homeworkmo on cement iti sciencesen, Celia?” Iti panangipapilit dagiti mannurattayo nga Ilocano iti panangusar iti letra C cadagiti proper nouns (nagan ti tao [Camila, Celia], lugar [Caloocan, Lucena]), ngem k cadagiti ordinario a balicas (siak, sika), madlaw ngata met ti estudiante ti panagririnnupir dagiti pagannuruton iti panangusar iti letra c.

No mabalin nga usaren ti c /k/ cas iti complete, di ket mabalin ti siac ken sica? Nalawag nga ammotayo a sangapada ti balicas nga Ilocano, ngem apay nga ipapilit dagiti Ilocano a mannurat nga Ilokano ti rebbengna a panangiletra iti daytoy? No mabalin nga aramaten ti c /s/ cas iti cement, apay nga ipapilit nga ipaletra daytoy cas semento, imbes a cemento, iti Ilocano? Di ket nalaclaca a maawatan ti cayat a sawen no usaren ti “Nag-cough (naguyec) iti uray la a nacais-isbo ni Cornelio,” imbes a “Nagkap iti uray la a nacais-isbo ni Cornelio”?

Dagiti ejemplos a nadacamat iti poste a "Pagannurotan ti Alfabeto Ilocano" iti baba ti mangipakita a masapul tay amin a 28 letras ti alphabet nga insingsing ditoy a pangirepresenta cadagiti phonemes iti Ilocano agraman dagiti phonemes a mausar cadagiti buloden a balicas manipud cadagiti sabsabali a pagsasao iti Filipinas ken casta met cadagiti ganggannaet a pagsasao, cangrunaan ti Ingles ken Español.

Maysa coma daytoy a pagpampanunotan dagiti mannurattayo nga Ilocano a no ibilangtay ti putarenda a literatura a sarming ti biag ni Ilocano, masapul nga usarenda ti 28 a letra ti alfabeto (A, B, C, D, E, F, G, H, I, J, K, L, M, N, Ñ, NG, O, P, Q, R, S, T, U, V, W, X, Y, Z), a pangirepresenta iti pannacayebcas dagiti amin a phoneme (pannacairepresenta ti aweng wenno ayug dagiti balicas) cadagiti pagsasao nga us-usarentay nga Ilocano iti inaldaw. Macaitawtaw laeng ti panangikeddeng nga usaren ti 20-letra a Tagalog ABAKADA cadagiti ordinario a balicas (common words) iti Ilocano idinto nga ikeddengda nga usaren ti 28 a letra cadagiti proper nouns (nagan ti tao, lugar) laeng, agsipud ta iti bangir daytoy, ti kinapudnona ket ar-aramaten ni Ilocano iti inaldaw ti 28-letter alphabet—saan a ti 20-letter Tagalog ABAKADA—cadagiti ordinario a balicas ken proper nouns.

Patademem ta panagdengngegmo, Ilocano a mannurat, cadagiti uray cadawyan ken inaldaw a panagsasaritatayo iti Ilocano tapno maalingag ket mabigbigmo a naimbag ti realidad a saan tayo a balud ti Tagalog ABAKADA.